Temel Elektrik Güvenliği Rehberinin 2. adımında; Elektrik çarpması neden olur? Elektrik çarpmasının vücudumuzda oluşturduğu etkiler nelerdir? Vücutta elektrik akımı nasıl hareket eder? sorularının cevaplarını inceleyeceğiz.
Rehberin 1. adımında elektriğin temellerinden ve sık karşılaşılan elektrik kavramlarından bahsettik. Eğer okumadıysanız, seriye o yazıyla başlamanızı öneririm.
İlkokulda sınıfımızda eski tip, büyük kasalı bir klima mevcuttu. O sene sınıf öğretmenimiz tarafından tam o klimanın yanına oturtulmuştum. Çocukların kendine has fazla enerjisini atmaya çalıştığım anlardan birinde klima kapağını kurcalarken sağ kolumda daha önce hissetmediğim bir kasılma hissi fark ettim. Elimi bir anlığına geri çekemedim. Geçen bir veya iki saniyenin sonunda kendimi kurtarabildiğimde; kolumda enteresan bir karıncalanma, parmaklarımın ucunda ise hafif bir yanma hissi mevcuttu.
Elektrik akımının etkileri ile tanışmam bu şekilde oldu. Aramızda benzer hikayeleri olanlar vardır. Böyle bir hikayeniz yoksa bile statik elektrik boşalmasını eminim deneyimlemişsinizdir. Özellikle yünlü kıyafetler giydiğimiz günlerde insanlara dokunduğumuzda gerçekleşen o hafif elektrik çarpması ve batma hissiyatı statik elektrik boşalmasıdır. Peki elektrik neden çarpar?
Elektrik her zaman düşük voltaja doğru hareket etmek ister. Toprak ise elektrik yüklerini sönümleyebilecek en büyük unsurdur. Zaten elektrik enerjisinden de elektriğin bu toprağa dönüş isteğini kullanarak faydalanıyoruz. Basit bir anlatımla; biz insanlar, toprağa dönmek isteyen elektriği bir süre engelliyoruz. Elektrik akımının yolunu kablolar vb. iletkenlerle uzatıyor, evlerimizin içine ulaştırıyor ve elektronik cihazlarımızdan geçiriyoruz. Enerjisinden faydalandıktan sonra ise nötr hattı üzerinden toprağa dönmesine izin veriyoruz.
Elektriğin toprağa dönmesine izin vermeseydik ve bağlantıyı koparsaydık elektrik akacak bir yer bulamaz ve akım oluşmazdı. Fen bilgisi dersindeki basit elektrik devresini düşünelim. Anahtar açıkken elektrik iletimi gerçekleşmeyecektir. Ampul, anahtar indirilip devre kapalı duruma geçtikten sonra yanacaktır.
Kısaca elektrik her an toprağa ulaşmak için bir yol arayışındadır diyebiliriz. Yukarıda da belirttiğim gibi; elektrik şebekelerinden bize ulaşan akım, yine şebeke (nötr hattı) üzerinden toprağa döner. Elektrik akımı bu hat üzerindeyken toprağa doğru daha kısa bir yol bulursa onu tercih edecektir. Elektrik çarpmalarında o kısa yol ne yazık ki insan vücudu olmaktadır.
Elektrik ile temas durumunda akımın giriş noktası genellikle ellerdir. Akımın çıkış noktası yani topraklanması ise genellikle ayaklardan olur. Elektrik akımı temas durumunda öncelikle deri ile karşılaşmaktadır. Deri, insan vücudunda elektrik akımına karşı en yüksek direnci gösteren dokulardan biridir. Temasın oluştuğu bölgelerde akımın geçişi sırasında dokular ısınacak, yükselen sıcaklık nedeniyle deride yanıklar oluşacaktır.
Elektrik dirençle karşılaştığında ısı enerjisi ortaya çıkar.
Elektrik yanıkları, sıcaklık etkisi ile oluşan normal yanıklara göre genellikle çok daha şiddetlidir. Bunun sebebi elektrik akımının dokulara derinlemesine nüfuz etmesi ve dokuyu içerden de yakabilmesidir.
Elektrik akımı vücut içerisinde ilerlerken deri sonrasında kas dokusu ile karşılaşır. Vücudumuzun sinir sistemi elektro-kimyasal iletilerle çalışır. Dolayısıyla kas dokusu, elektrik akımı ile beyinden gelen komutu ayırt edemez. Kaslar, elektrik akımını aşırı güçlü ve devam eden bir kasılma komutu olarak algılar.
Elektrikli bir teli kavradığınızda, elinizi istemsiz bir şekilde yumruk yapar, kabloyu sıkı sıkı tutar ve bırakamazsınız. Bu duruma “can’t let go phenomenon” ya da Türkçeleştirilmiş haliyle “tutunma (bırakamama) fenomeni” denir. Elektrikçilerin kablo gibi gerilim altında olabilecek bölümleri kavramak yerine öncelikle elinin dışı ile temas etmesine yönelik tavsiyelerin sebebi de bu olaydır.
Aşağıdaki video bu durum için tam bir örnek teşkil ediyor. Elektrik akımının etkisiyle sol eli kilitlenen adam, parmaklarını önce diğer eliyle açmaya çalışıyor. Bu mümkün olmayınca, son bir çabayla aleti prizden çekerek kendini kurtarıyor.